Κοιλιοκάκη & Διατροφή χωρίς Γλουτένη

Τι είναι η κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη είναι μια σοβαρή αυτοάνοση πάθηση του λεπτού εντέρου που πυροδοτείται από την κατανάλωση γλουτένης. Συγκεκριμένα, μόλις ένα άτομο με κοιλιοκάκη καταναλώσει γλουτένη, το ανοσοποιητικό του σύστημα στρέφεται κατά του λεπτού εντέρου δημιουργώντας χρόνια τοπική φλεγμονή και καταστρέφει σταδιακά τις εντερικές λάχνες. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς οι εντερικές λάχνες εντοπίζονται στο εσωτερικό τοίχωμα του λεπτού εντέρου, έχοντας μορφή δακτυλοειδών προεξοχών προς τον αυλό του εντέρου και είναι υπεύθυνες για την απορρόφηση πολλών συστατικών της τροφής. Με την είσοδο λοιπόν της γλουτένης στον οργανισμό, αυτές οι προεξοχές αρχίζουν να ατροφούν και κατ’ επέκταση να μειώνεται η απορροφητική επιφάνεια του λεπτού εντέρου μας.

Τι είναι όμως η γλουτένη;

Η γλουτένη είναι ο γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να ορίσει τις αποθηκευτικές πρωτεΐνες που βρίσκονται στο ενδοσπέρμιο (δλδ το εσωτερικό τμήμα) πολλών δημητριακών, όπως το σιτάρι και οι διάφορες ποικιλίες του (Ζέα, ντίνκελ), η σίκαλη και το κριθάρι. Είναι μία σύνθετη πρωτεΐνη με διάφορα επιμέρους πρωτεϊνικά μέρη. Οι κύριες ομάδες της γλουτένης είναι οι προλαμίνες με υψηλό ποσοστό από τα αμινοξέα προλίνη και γλουταμίνη (εξού και το όνομά τους) και οι γλουτενίνες. Οι προλαμίνες του σιταριού ονομάζονται γλιαδίνες, της σίκαλης σικαλίνες και του κριθαριού χορδεΐνες.

H γλουτένη έχει την ικανότητα να προσδίδει ελαστικότητα στη ζύμη, βοηθώντας την να φουσκώσει και να κρατήσει το σχήμα της, δίνοντας στο τελικό προϊόν μια κολλώδη υφή. Ωστόσο, στα άτομα με κοιλιοκάκη, αυτή ακριβώς η πρωτεΐνη είναι που ευθύνεται για τον καταρράκτη αντιδράσεων που περιγράψαμε.

Ποια τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης

Η κοιλιοκάκη μπορεί να προκαλεί συμπτώματα που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σύστημα και είναι αρκετά συχνά, αλλά μπορεί να προκαλεί και συμπτώματα εκτός του γαστρεντερικού.

Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με κοιλιοκάκη εμφανίζουν αρκετά συχνά διάρροιες, πόνους στην κοιλιακή περιοχή, πρήξιμο και μετεωρισμό (δηλαδή αέρια). Αυτό συμβαίνει καθώς η μη απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και η παραμονή τους στον εντερικό αυλό αυξάνει την ωσμωτική πίεση και εισέρχεται νερό στο έντερο, δημιουργώντας πρήξιμο και διάταση της κοιλιάς, ίσως και πόνο σε άτομα με σπλαγχνική υπερευαισθησία. Στη συνέχεια, οι ουσίες που δεν έχουν απορροφηθεί προχωρούν προς το παχύ έντερο όπου κάποιες ζυμώνονται από τους μικροοργανισμούς της περιοχής, με αποτέλεσμα να παράγονται αέρια. Αυτό φυσικά επιτείνει το φούσκωμα, τον πόνο αλλά μπορεί να οδηγεί και σε μετεωρισμό.

Η δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε χαμηλές τιμές κάποιων δεικτών στις αιματολογικές εξετάσεις. Η αναιμία (δηλαδή χαμηλές τιμές αιμοσφαιρίνης) είναι αρκετά συχνή καθώς ο σίδηρος απορροφάται στο ανώτερο τμήμα του εντέρου, το δωδεκαδάκτυλο, το οποίο και πλήττεται πρώτο, ενώ συχνά βλέπουμε και χαμηλές τιμές βιταμίνης Β12.

Επίσης, σε παιδιά με κοιλιοκάκη παρατηρείται συχνά και χαμηλό ανάστημα ή στασιμότητα στην ανάπτυξη λόγω της μειωμένης απορρόφησης μικροθρεπτικών συστατικών (π.χ. ασβέστιο) αλλά και λόγω της μη σωστής απορρόφησης όλων των θερμίδων της τροφής και της απώλειας ενός μέρους αυτών μέσω των κοπράνων.

Τέλος, κάποιες φορές παρατηρούνται και συμπτώματα που δεν σχετίζονται άμεσα με το έντερο όπως δερματίτιδες, κατάθλιψη, υπογονιμότητα και άλλα.

Διάγνωση Κοιλιοκάκης

Η διάγνωση με κοιλιοκάκη γίνεται μέσω της μέτρησης κάποιων ειδικών αντισωμάτων στο αίμα όπως είναι τα αντισώματα έναντι του ενδομυίου (ΕΜΑ) και της ιστικής τρανσγλουταμινάσης (anti-tTG IgA) και μπορεί να εμφανιστεί μόνο σε άτομα με γενετική προδιάθεση για τη συγκεκριμένη πάθηση. Η επιβεβαίωση της νόσου γίνεται με γαστροσκόπηση και βιοψία εντέρου, όπου παρατηρούνται οι χαρακτηριστικές αλλοιώσεις στο εσωτερικό τοίχωμα του λεπτού εντέρου, μεταξύ των οποίων η μερική ή ολική ατροφία (επιπέδωση) των λαχνών. Οι δυσκολότερες περιπτώσεις είναι αυτές στις οποίες ενώ υπάρχουν ιστολογικές αλλοιώσεις, τα άτομα είναι εμφανώς ασυμπτωματικά ή εμφανίζουν συμπτώματα μη ειδικά, εκτός του γαστρεντερικού συστήματος, π.χ. αναιμία, χρόνια κόπωση, υπογονιμότητα κλπ. (ασυμπτωματική ή σιωπηλή κοιλιοκάκη).

Η διάγνωση με κοιλιοκάκη είναι ιδιαίτερα στρεσογόνα για όλη την οικογένεια, τόσο για τον άνθρωπο που έχει τη νόσο όσο και για τους ανθρώπους στο στενό του περιβάλλον καθώς στην πραγματικότητα επηρεάζεται η καθημερινότητα όλης της οικογένειας. Ειδικά σε μικρές ηλικίες το παιδί καλείται να ωριμάσει λίγο πιο γρήγορα και να συνειδητοποιήσει τι του συμβαίνει, ενώ οι γονείς βιώνουν έντονο στρες μέχρι να κατανοήσουν πώς θα διαχειριστούν την κατάσταση και θα κάνουν το διατροφικό περιβάλλον του παιδιού τους ασφαλές.

Επιπολασμός της κοιλιοκάκης

Η κοιλιοκάκη εμφανίζεται σε περίπου 1% του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως, αν και οι περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν αδιάγνωστες για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς πολύ συχνά η νόσος δεν δίνει τυπικά συμπτώματα ή υπάρχουν άλλες διαγνώσεις που συχνά σκέφτονται οι γιατροί με πιο κοινό το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Η κοιλιοκάκη είναι πιο συχνή στις γυναίκες και σε άτομα με συγγενείς πρώτου βαθμού που έχουν διαγνωστεί με τη νόσο. Σε ορισμένες χώρες με πιο ανεπτυγμένα διαγνωστικά πρωτόκολλα, η συχνότητα αναγνώρισης είναι υψηλότερη, γεγονός που αναδεικνύει και τη σημασία της ευαισθητοποίησης του κοινού και των επαγγελματιών υγείας.

Αντιμετώπιση κοιλιοκάκης

Η αντιμετώπιση της νόσου είναι μία και περιλαμβάνει τον εφ’ όρου ζωής αποκλεισμό της γλουτένης από τη διατροφή του ατόμου με κοιλιοκάκη. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απομακρυνθούν από τη διατροφή του ατόμου όλες οι διαιτητικές πηγές γλουτένης, όπως το σιτάρι, η σίκαλη, το κριθάρι και όλα τα προϊόντα που παρασκευάζονται με αυτά. Εκτός αυτού όμως είναι πάρα πολύ σημαντικό να απομακρυνθούν και όλα εκείνα τα προϊόντα που είναι πιθανό να έχουν επιμολυνθεί με γλουτένη κατά τη διαδικασία παρασκευής τους (π.χ. νιφάδες βρόμης) καθώς ακόμα και ίχνη της γλουτένης είναι ικανά να πυροδοτήσουν την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού και την καταστροφή των εντερικών λαχνών.

Για να είναι ένα άτομο σίγουρο ότι ένα προϊόν δεν περιέχει γλουτένη ούτε και ίχνη γλουτένης πρέπει να φέρει την ένδειξη «χωρίς γλουτένη». Ο ισχυρισμός αυτός σημαίνει ότι το προϊόν περιέχει κάτω των 20ppm γλουτένη και είναι κατάλληλο για όσους έχουν κοιλιοκάκη.

Όλα τα προϊόντα που παρασκευάζονται από δημητριακά χωρίς γλουτένη (π.χ. ψωμί, μπισκότα,) πρέπει να φέρουν την ένδειξη «χωρίς γλουτένη», αλλά και όλα τα τρόφιμα που είναι εκ φύσεως χωρίς γλουτένη όπως το ρύζι, το φαγόπυρο, το κεχρί, ο αμάρανθος, η κινόα όλα αυτά πρέπει επίσης να φέρουν την ένδειξη «χωρίς γλουτένη» καθώς μπορεί κατά τη διαδικασία παρασκευής τους να έχει υπάρξει επιμόλυνση με γλουτένη.

Τα άτομα με κοιλιοκάκη πρέπει επίσης να είναι προσεκτικά με τα σκεύη που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους, π.χ. τοστιέρα, ταψί, κατσαρόλες κλπ καθώς και εκεί μπορεί να υπάρξει επιμόλυνση αν χρησιμοποιούνται παράλληλα και από άτομα χωρίς κοιλιοκάκη για την προετοιμασία γευμάτων με δημητριακά με γλουτένη. Πχ αν στην τοστιέρα ψηθεί ένα τοστ με σταρένιο ψωμί και στη συνέχεια ένα τοστ με ψωμί χωρίς γλουτένη, το δεύτερο τοστ θα έχει επιμολυνθεί με ίχνη γλουτένης που έχουν μείνει στην τοστιέρα από το πρώτο τοστ. Η χρήση αντικολλητικού χαρτιού είναι η ενδεδειγμένη λύση σε μία τέτοια περίπτωση ή το άτομο μπορεί να έχει κάποια σκεύη που χρησιμοποιεί αποκλειστικά για την προετοιμασία των δικών του γευμάτων χωρίς γλουτένη.

Βιολογικό Χωριό και προϊόντα χωρίς γλουτένη

Στο Βιολογικό Χωριό υπάρχει μια ευρεία γκάμα προϊόντων ειδικής διατροφής, μεταξύ των οποίων και προϊόντα χωρίς γλουτένη , ποιοτικά και ασφαλή, που φέρουν την απαραίτητη ένδειξη «χωρίς γλουτένη», κάτι πολύ σημαντικό όπως αναφέραμε για τα άτομα με κοιλιοκάκη, αλλά πολύ σημαντικό και για τους γονείς ενός παιδιού με κοιλιοκάκη, ώστε να μην υπάρχει άγχος σχετικά με την ασφάλεια των προϊόντων που προμηθεύονται για το παιδί τους..

Γιατί για να φροντίζουμε την υγεία μας, πρέπει κάποιος να φροντίζει για αυτά που τρώμε!

Έφη Κολοβέρου

Κλινική Διαιτολόγος

Εξειδίκευση: Παχυσαρκία - Διαβήτης

Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου